5 Risico’s beheersen

Zoals hiervoor toegelicht hebben we per strategische doelstelling de hoofdrisico’s vastgesteld. In deze paragraaf nemen wij je op hoofdlijnen mee door de belangrijkste risico’s en hoe wij met de beheersing daarvan omgaan. Daarbij hebben we onderscheid gemaakt naar financiële en niet-financiële risico’s.

De financiële risico’s zijn in beginsel de meetbare risico’s. Om deze te monitoren zijn grenzen vastgesteld. In deze paragraaf lichten we de financiële risico’s toe.

Het marktrisico is het risico dat de marktprijzen van onze beleggingen dalen. Dit risico heeft betrekking op de portefeuille zakelijke waarden (aandelen, vastgoed en private equity). Het risico van de vastrentende waarden valt onder het rente- en kredietrisico. Met een strategische balansanalyse (een ALM-studie) gaan wij na of de gekozen portefeuille met zakelijke waarden voldoet aan het gewenste risico-/rendementsprofiel. Eén van de belangrijkste maatregelen om het marktrisico te dempen is het wereldwijd spreiden van beleggingen in zakelijk waarden. 

Renterisico
We waarderen de verplichtingen op de rekenrente zoals die wordt gepubliceerd door De Nederlandsche Bank. Hierdoor is onze dekkingsgraad gevoelig voor renteschommelingen. Om het renterisico te beheersen, hanteren we een renteafdekkingsbeleid. Hierbij maken we gebruik van de vastrentende beleggingen (zoals obligaties) aangevuld met renteswaps. Die bewegen in principe in omgekeerde richting mee met een renteverandering en beperken daarmee de risico’s van rentedalingen. Aan de andere kant geldt dat we door de renteafdekking minder profiteren van een rentestijging. Bij een stijging van de rente neemt zowel de waarde van de vastrentende waarden als renteswaps af, en ook de waarde van de verplichtingen. Omdat we niet het volledige renterisico afdekken, stijgt de dekkingsgraad per saldo bij een stijging van de rente. Voor de afdekking van het renterisico hanteren we een vaste mate van renteafdekking van 70%.

We monitoren van het renterisico op dagbasis en de beleggingscommissie wordt direct op de hoogte gebracht van het raken van bandbreedtes rondom de strategische mate van renteafdekking. Daarnaast ontvangt het bestuur op maand- en kwartaalbasis risicorapportages. 

Inflatierisico
We streven ernaar om de pensioenen te indexeren volgens de Nederlands consumentenprijsinflatie (CPI). Hoewel dit een voorwaardelijke indexatie betreft, loopt het pensioenfonds een risico bij hoge inflatie.

Inflatierisico is het risico dat de werkelijke inflatie hoger uitvalt dan verwacht of dat de inflatieverwachtingen toenemen. Het is onderdeel van de analyses voor het vaststellen van het beleggingsbeleid. Dit risico dekken we gedeeltelijk af door te beleggen in inflatiegerelateerde obligaties. Daarnaast zijn in de portefeuille beleggingscategorieën opgenomen die naar verwachting in waarde toenemen als de inflatie stijgt (zoals vastgoed). 

Valutarisico
Wij beleggen wereldwijd, waarbij veel beleggingen in een andere valuta dan de euro noteren. Om de gevoeligheid van de waarde van de beleggingen voor veranderingen in de wisselkoers te beperken, dekken we het valutarisico (deels) af. Het uitgangspunt is: we dekken het valutarisico af als de waarde van de beleggingen direct wordt beïnvloed door veranderingen in de wisselkoers. Bij sommige beleggingscategorieën is deze relatie sterker dan bij andere. Zo dekken we bij de beleggingen in vastrentende waarden het valutarisico in beginsel volledig af. Bij de beleggingen in zakelijke waarden ligt de mate van valuta-afdekking lager. Het valutarisico wordt beheerst met FX forwards. Dit zijn instrumenten waarbij één valuta wordt geruild tegen een andere valuta op een afgesproken tijdstip in de toekomst. Monitoring van het valutarisico vindt op dagbasis plaats. In het integraal risicomanagement hebben we limieten gedefinieerd waarmee het valutarisico wordt beheerst.

Een deel van het vermogen beleggen we in categorieën die op korte termijn niet verhandeld kunnen worden zonder (grote) negatieve impact op de prijs. Dit zijn beleggingen met een lage liquiditeit. Dit doen we omdat we de overtuiging hebben dat deze beleggingen van toegevoegde waarde zijn voor de beleggingsportefeuille. Daarnaast passen deze beleggingen goed bij het langetermijnkarakter van het pensioenfonds. Bij het samenstellen van de beleggingsportefeuille is rekening gehouden met de verwachte tijd om een positie te verhandelen. Om het liquiditeitsrisico van de beleggingsportefeuille te beheersen hebben we beleidsgrenzen gedefinieerd. Via periodieke rapportages monitoren we of de liquiditeit van de portefeuille binnen de grenzen van het beleid valt.

Kredietrisico is het risico dat tegenpartijen waaraan een lening ter beschikking is gesteld, hun verplichtingen niet of niet volledig nakomen. Wij lopen kredietrisico op derivaten, vastrentende waarden en bij het aanhouden van kasgeld. Het risicomanagement is erop gericht om de kans te beperken dat een tegenpartij failliet gaat en als de tegenpartij toch failliet gaat het verlies te beperken. Voorbeelden van beheersing zijn een brede spreiding naar leningen in de portefeuille en limieten aan kredietrisico. Voor de beleggingen voeren we op kwartaalbasis een gevoeligheidsanalyse uit, waarbij we in kaart brengen wat de impact van een hoger kredietrisico (risicopremie) op het vermogen en de dekkingsgraad is.

Een deel van de beleggingen in de beleggingsportefeuille beheren we actief. Dat betekent dat we externe vermogensbeheerders de ruimte geven om af te wijken van de brede marktindex (benchmark). Vermogensbeheerders maken op basis van kennis en ervaring afwijkende keuzes om naar verwachting extra rendement te behalen. Om het risico te beheersen dat vermogensbeheerders een te geconcentreerde beleggingsportefeuille aanhouden, stellen we grenzen aan het actief afwijken van de brede marktindex. Dit doen we per soort belegging, maar ook op niveau van de totale beleggingsportefeuille. Daarnaast evalueren we periodiek de toegevoegde waarde van het actief afwijken van de index. 

ESG-risico is het risico op handelingen door bedrijven met structurele negatieve impact op omgeving (Environmental), maatschappij (Social) en Governance, waardoor de waarde van de beleggingen van het pensioenfonds kan dalen. Denk daarbij aan de gevolgen van klimaatverandering, sociale impact (het risico om verantwoordelijkheid te dragen voor bijvoorbeeld mensenrechtenschending) of ESG-incidenten, wat kan leiden tot boetes of verlies van omzet. Voorbeelden van beheersing op het ESG-risico zijn; het doen van uitsluitingen, het in dialoog gaan met bedrijven, monitoring van een ESG-risicomaatstaf en het reduceren van de CO2-uitstoot van de beleggingsportefeuille. Hoe wij omgaan met het ESG-risico kun je uitgebreider lezen in het Duurzaamheidsverslag. Je vindt het op onze website.

Als eerste niet-financiële noemen we het risico dat het pensioenfonds onzorgvuldige of onvolledige besluiten neemt of niet de juiste fondsorganen betrekt in de besluitvorming. Kernpunten daarbij zijn onvoldoende invulling van bestuursprocessen, inadequate organisatie en governancestructuur en onvolledige informatievoorziening aan het bestuur. Vanuit het pensioenfonds ziet het dagelijks bestuur op deze kernpunten toe en de bestuursleden worden hierop ook aangesproken tijdens de evaluatie die iedere bestuursvergadering plaatsvindt. Daarnaast heeft ook het Intern Toezicht een rol in het bestuurlijk proces en ziet het toe op de algemene gang van zaken binnen het pensioenfonds. Ten slotte heeft ook het verantwoordingsorgaan een adviesrol en geeft het een oordeel over het handelen van het bestuur.

Dit is het risico dat ontstaat als we werkzaamheden hebben uitbesteed aan externe partijen en deze partijen niet voldoen aan onze kwaliteitseisen. Het bestuur is verantwoordelijk voor de (onder)uitbesteding en zorgt voor voldoende waarborgen om hierop in control te zijn. Deze waarborgen behelzen onder andere het vastleggen in contracten en bijbehorende documenten van alle gemaakte afspraken over de kwaliteit van de dienstverlening, het duidelijk vastleggen van exit-voorwaarden en het verkrijgen van uitgebreide managementinformatie met een schriftelijke verantwoording over de uitvoering door de uitvoerder. Per kwartaal wordt door de uitvoerders een uitgebreide rapportage aangeleverd. Deze rapportages worden zowel door het bestuur als tussen het bestuur en de uitvoerders besproken.  

Het juridisch risico hangt samen met veranderingen in en naleving van wet- en regelgeving, het mogelijk bedreigd worden van de rechtspositie, met inbegrip van de mogelijkheid dat contractuele bepalingen niet afdwingbaar zijn of niet correct gedocumenteerd worden. Het bestuur maakt onderscheid tussen het juridisch risico dat ontstaat door externe regelgeving en door eigen contracten. Om in controle te zijn ontvangt het pensioenfonds op kwartaalbasis een rapportage met de laatste actualiteiten op het gebied van wet- en regelgeving.

Het omgevingsrisico wordt beperkt door op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen via onder andere de Pensioenfederatie en externe adviseurs en door een actieve rol in de pensioendiscussie te spelen. We volgen de vele ontwikkelingen in pensioenland die invloed hebben op ons pensioenfonds op de voet. Een belangrijk onderwerp voor de komende jaren is de Wet toekomst pensioenen. Met betrekking tot de continuïteit van ons pensioenfonds kan gesteld worden dat het risico dat Koninklijke KPN N.V. (en gelieerde ondernemingen) haar verbintenis opzegt als nihil wordt ingeschat. Mocht dit wel gebeuren, dan heeft het bestuur hiervoor een scenario-analyse gemaakt. In die situatie zal er geen opbouw meer plaatsvinden van nieuwe pensioenen, maar blijft het pensioenfonds voor de in het verleden opgebouwde rechten bestaan. 

Het risico van onvoldoende pensioenbewustzijn is dat deelnemers geen goed zicht hebben in hun eigen pensioen en de keuzemogelijkheden. Met een strategisch communicatieplan proberen we bewustwording bij deelnemers te creëren. Daarbij realiseren we ons dat we ondanks alle inspanningen niet de volledige deelnemerspopulatie zullen bereiken.

IT-risico definiëren we als het risico dat onderdelen van de dienstverlening op het gebied van IT ontoereikend zijn. Dat kan een negatieve impact hebben op de complete dienstverlening. Voorbeelden zijn ontoereikendheid in: beschikbaarheid van IT, beveiliging van IT-processen, toegang tot data en aanpasbaarheid van systemen. In 2022 hebben we ons IT-beleid geëvalueerd en aangescherpt. Risicobeheersing is daarin een nadrukkelijk onderwerp.

Het datakwaliteitsrisico is het risico dat de data die nodig is voor het vaststellen van de pensioenkapitalen, de pensioenrechten en - aanspraken niet juist zijn. Onjuistheden in deze data zijn ongewenst, omdat deelnemers van het pensioenfonds er op moeten kunnen rekenen dat hun pensioenrechten en -aanspraken op de juiste wijze worden vastgesteld en vastgelegd. Om het risico te beperken maar ook voor een verantwoorde overgang naar het nieuwe pensioenstelsel, waarover overigens nog besloten moet worden, is eind 2023 gestart met een datakwaliteitsproject. We doen dit in nauwe samenwerking met onze pensioenuitvoerder TKP Pensioen. Ook na de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel zal datakwaliteit een belangrijk onderwerp blijven. 

Om risico’s te identificeren, analyseren en in controle te zijn zetten we verschillende instrumenten in. Een aantal belangrijke instrumenten lichten wij hier graag toe.

1.      Risk Self Assessment (RSA)
Een RSA is een risicoanalyse waarbij de belangrijkste risico’s in kaart worden gebracht die het realiseren van de doelstellingen bedreigen. De risicoanalyse is gericht op zowel de interne als de externe bedrijfsomgeving. Met een RSA beoordeelt het pensioenfonds of de bestaande beheersing goed functioneert en passend is bij de risicobereidheid van het pensioenfonds. Deze risicoanalyse vindt plaats over een periode van twee jaar waarbij alle belangrijke risico's worden geanalyseerd. Vastlegging vindt plaats in een beheersingsraamwerk. 

In 2023 heeft een RSA voor het verzekeringstechnisch risico en datakwaliteitsrisico plaatsgevonden. Ten aanzien van het verzekeringstechnisch risico is vastgesteld dat het risico binnen de risicobereidheid valt en dat er geen aanvullende beheersmaatregelen nodig zijn. Voor het datakwaliteitsrisico is vastgesteld dat het project datakwaliteit dat medio 2024 wordt afgerond een belangrijke beheersmaatregel is om het risico te beheersen.

2.      Eigenrisicobeoordeling (ERB)
In ons ERB-beleid staat beschreven op welke wijze we de robuustheid van de doelstellingen beoordelen. De nadruk ligt op risico’s waar we in de toekomst mogelijk aan worden blootgesteld. De ERB wordt minimaal één keer per drie jaar uitgevoerd. De laatste ERB hebben we in 2021 uitgevoerd. Vooruitlopend op de Wet toekomst pensioenen (Wtp) is eind 2023 een ERB Wtp gestart.

3.      ALM-studie
Een Asset Liability Management (ALM) studie is een strategische analyse waarbij de risico's van de balans van het pensioenfonds in kaart worden gebracht. Er wordt gekeken naar de vermoedelijke toekomstige ontwikkelingen van de beleggingen en de pensioenverplichtingen. Een ALM-studie geeft daarmee inzicht in hoe de belangrijkste risicofactoren in de balans van het pensioenfonds doorwerken. Door deze risico's inzichtelijk te maken kan het bestuur deze meewegen in de strategische beleidsvorming. Wanneer risico's in relatie tot de strategische doelstellingen te groot zijn, kan het bestuur beleid maken om de risico's te beheersen.

4.     Systematische integriteitsrisicoanalyse (SIRA)
De SIRA richt zich op de beheersing van het integriteitsrisico binnen ons pensioenfonds en bij uitbestedingspartijen. Belangrijke aandachtspunten zijn onder andere het voorkomen en bestrijden van belangenverstrengeling en corruptie. We herijken de integriteitrisicoanalyse iedere drie jaar, of eerder bij een grote verandering. In 2022 is de laatste SIRA uitgevoerd en in 2023 geupdate. Vanuit de update zijn enkele acties geformuleerd die in het najaar van 2023 zijn opgepakt, waaronder het opstellen van een business continuity plan voor het bestuur.